پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان بیماری شایعی است که منجر به تضعیف استخوانها می شود
.زمانیکه استخوانها ضعیف باشند خطر شکستگی های ناگهانی و غیر منتظره افزایش
می یابد . کاهش تراکم استخوان (استئوپنی) زمینه ساز پوکی استخوان است و یک
بیماری خاموش اما مخرب است که استخوانها را مخصوصا در پربارترین سن زنان
از بین می برد.
پوکی و کاهش تراکم استخوان
به سن وجنسیت بستگی ندارد .ممکن است استخوان هایتان در حال حاضرقوی بنظر
برسد. ممکن است که بسیار فعال باشید . اما پوکی و کاهش تراکم استخوان آرام و
خاموش انجام می شود و هیچ علائم ظاهری ندارد و می تواند در دراز مدت
کوتاهی قد و خمیدگی ستون فقرات به همراه داشته باشد. اولین نشانه پوکی
استخوان ممکن است شکستگی استخوان باشد .
پوکی استخوان در طول سالیان دراز رخ می دهد و می تواند شدید باشد .ممکن است
به قدری شدید باشد که حتی یک فشار معمولی هنگام نشستن ٬ ایستادن ٬ سرفه یا
حتی بغل کردن٬ می تواند منجر به شکستگی های دردناک شود. سیس بعد از اولین
شکستگی در معرض شکستگی های بیشتر خواهید بود .این شکستگی های بیشتر می
تواند منجر به ناتوانی و درد های مزمن شود.
پوکی استخوان میتواند در هر استخوانی از بدن رخ دهد اما معمولا بیشتر در ستون فقرات ، لگن، مچ دست و دنده ها دیده میشود.
ساختار استخوان و فرآیند پوکی استخوان
برای اینکه درک بهتری از پوکی استخوان داشته باشید لازم است در مورد ساختار استخوان بیشتر بدانید.
بافت استخوان از دو بخش تشکیل شده
- داربست سه بعدی مشبک مانند از جنس پروتئین که ماتریکس نامیده می شود
- رسوب کلسیم روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت
استخوان
بافتی زنده است و رگ خونی و سلول زنده دارد و به همین علت است که می تواند
رشد کرده و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت استخوانی بدن پیوسته توسط
سلول های خورنده ای که در آن است (استئوکلاست) جذب شده و در همان حال
استخوان جدید توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین میشود. به این
ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن و جایگزینی هستند.
در سنین کودکی و نوجوانی ساخته شدن استخوان٬ بیش از جذب آن است ولی در
سنین بالاتر جذب بیشتر از ساخته شدن صورت می گیرد. ولی حتی در شدیدترین
حالات پوکی استخوان، بدن ساخت استخوان جدید را متوقف نمی کند و فقط مقدار
آن کمتر می شود . بیشترین مقدار تراکم استخوان معمولا حدود سن بیست سالگی
است.
هورمون های بدن روی فرآیند جذب و تولید مداوم استخوان اثر می گذارد.
مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون
مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است که در این میان استروژن بیشترین
تاثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در پروسه ی جذب و
تولید استخوان و همچنین در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان
تاثیرگذار دارد.
اکثر استخوان های بدن از یک ساختار اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک
و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی میگویند و روی آن را لایه ای از
استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن
استخوان کورتیکال میگویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و
بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن بخش اسفنجی بیشتر است و در بعضی
دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده
که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.
در پوکی استخوان یا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر
میشود بطوریکه حفره های داخل آن بزرگتر و فاصله بین میله های داربست بیشتر
شده و میله های داربست نازکتر میشوند. همچنین قست کورتیکال روی استخوان
نازک تر میشود.
پوکی استخوان چه علائمی دارد؟
پوکی استخوان اغلب بدون علامت و درد رخ می دهد .کاهش قد می تواند قابل توجه
باشد . قوز و خمیدگی ستون فقرات در طول زمان بیشتر می شود. پزشک می تواند
پوکی استخوان را پس از یک شکستگی دردناک تشخیص دهد.این شکستگی ها اغلب در
استخوان لگن و ستون فقرات رخ می دهد .
کاهش تراکم استخوان چیست؟
کاهش تراکم استخوان به علائم زودرسی اشاره دارد که می تواند منجر به پوکی
استخوان شود . در کاهش تراکم استخوان ٬ تراکم مواد معدنی استخوان کمتر از
حد طبیعی است هرچند به اندازه ای نیست که پوکی استخوان نامیده شود . آزمایش سنجش تراکم استخوان می تواند این عارضه را تشخیص دهد .
چه عواملی منجر به پوکی استخوان می شود؟
هنوز اطلاعات دقیقی در مورد علت پوکی استخوان وجود ندارد .تنها می دانیم که
پوکی استخوان چگونه در طول زندگی فرد رخ می دهد. استخوانها مجموعه ای از
بافت های زنده هستند و بدن بطور مستمر استخوانهای فرسوده را با استخوانهای
جدید٬ طی فرآیندی که بازسازی نام دارد جایگزین می کند .
با این گردش استخوانی مادام العمر بخش اعظمی از اسکلت استخوانی فرد هر 10 سال یکبار بازسازی می شود.
پوکی استخوان شایعترین بیماری استخوانی است که می توان با پیروی از یک رژیم غذایی سالم و فعالیت جسمانی کافی پیشگیری شود.
فاکتورهای زیادی در ایجاد این شرایط نقش دارد. به عنوان مثال کاهش استروژن
در دوران یائسگی یکی از علل است. عوامل ژنتیکی نیز در ایجاد این وضعیت نقش
دارد .اگر مادر یا مادربزرگتان مبتلا به پوکی استخوان بوده احتمال ابتلای
شما نیز بیشتر است..
داشتن رژیم غذایی کم کلسیم ٬ کم تحرکی و کشیدن سیگار احتمال ابتلا به پوکی
استخوان را افزایش می دهد. دانستن همه عوامل ضروری است . سپس می توانید
گامهایی را برای پیشگیری از این عارضه و کاهش خطر شکستگی استخوان بردارید.
ایا پوکی استخوان از دوران کودکی اغاز می شود؟
در دوران کودکی و نوجوانی ٬ بدن دائما استخوانهای فرسوده را با استخوانهای
جدید جایگزین می کند. در این دوران بدن بافتهای استخوانی جدید بیشتری نسبت
به بافت های فرسوده تولید می کند استخوانها رشد می کنند و قویتر می شوند.
همیشه شنیده اید که دریافت کلسیم کافی برای زنان تا چه حد اهمیت دارد .اما
دریافت روزانه ی کلسیم برای کودکان نیز به همین میزان و حتی بیشتر٬اهمیت
دارد .
پوکی استخوان معمولاچه زمانی در زنان رخ می دهد؟
برای بسیاری از زنان اوج تراکم استخوانی بین 25 تا 30 سال است .برای برخی
از زنان نیز بسته به عوامل مختلف ٬ ممکن است این اوج در سنین پایینتر باشد .
درحالیکه هرساله میزانی استخوان از بین می رود درصد کاهش استخوان در 5 تا
10 سال بعد از یائسگی بطور چشمگیری افزایش می یابد. سپس برای سالهای زیادی
کاهش تراکم استخوان بیش از ساخت استخوان جدید خواهد بود .این پروسه سرانجام
منجر به پوکی استخوان خواهد شد.
در طول این مدت حتی درصورتیکه استخوانهایتان بقدر کافی قوی باشد و علامت و
هشداری برای ابتلا به پوکی استخوان نداشته باشید ممکن است با آزمایش تشخیص
تراکم استخوان ٬ پوکی استخوان برای شما تشخیص داده شود.
ایا مردان هم مبتلا به پوکی استخوان می شوند یا خیر؟
بله مردان هم به پوکی استخوان مبتلا می شوند . در حقیقت طی برآوردی بیش از 2
میلیون مرد بالای 65 سال در آمریکا پوکی استخوان دارند . پوکی استخوان در
مردان معمولا دیرتر اغاز می شود و پروسه معمولا کندتر صورت می گیرد. اما
پوکی استخوان در مردان نیز به همان اندازه ی زنان دردناک و ناتوان کننده
است .
پوکی استخوان امروزه چقدر شایع است؟
در امریکا شیوع پوکی استخوان بطور فزاینده ای بیشتر شده است. ریسک پوکی
استخوان بین افراد 50 سال و مسن تر حدود 55% بیشتر است .در امریکا بیش از
10 میلیون مرد و زن مبتلا به پوکی استخوان هستند . و تقریبا باقی 34 میلیون
امریکایی دیگر ٬ تصور می شود که تراکم استخوانی ضعیفی داشته باشند .که خطر
ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد .
اکثر شکستگی های فشاری هرگز تشخیص داده نمی شوند زیرا بسیاری از بیماران و
خانواده ها گمان می کنند که درد پشت تنها نشانه ی کهولت سن و ارتروز است.
اما حقیقت این است که استخوانهای ضعیف منجر به تخریب ستون فقرات می شود.
اگر نزدیک به 60 سال سن دارید و دچار درد ستون فقرات هستید٬ این درد را به
حساب کهولت سن نگذارید. این درد ممکن است در اثر شکستگی فشاری ستون فقرات
باشد . دکتر مایکل شافل متخصص فیزیولوژی و پروفسور ارتوپدی دانشگاه آموری
آتن می گوید که درد ستون فقرات می تواند نشانه ی شکستگی های کوچک مهره های
ستون فقرات باشد .
استخوانهای نرم و ضعیف در مرکز این مشکلات هستند . شکستگی های فشاری اغلب
به علت نازک بودن استخوانهاست که در اثر پوکی استخوان بوجود می آید مخصوصا
اگر در دوران پس از یائسگی باشید.
اگر استخوانهایتان شکننده باشند هر فعالیتی در روز می تواند باعث شکستگی
های جزئی ستون فقرات شود . به عنوان مثال وقتیکه برای برداشتن شیئی خم می
شوید ٬ از روی پله ای می پرید ٬ روی فرش سر میخورید ٬ همه ی اینها میتواند
ستون فقرات شما را در معرض این شکستگی های کوچک قرار دهد . در پوکی های
استخوان شدید حتی سرفه و عطسه کردن نیز می تواند منجر به این شکستگی های
کوچک شود.
بعد از تعدادی از این شکستگی های کوچک ٬ بدن شروع به نشان دادن تاثیرات آن
می کند. این شکستگی های کوچک می تواند سرانجام منجر به تخریب مهره های
فقرات شود .
این شکستگی های کوچک می تواند برای همیشه منجر به تغییر شکل و استحکام ستون
فقرات شود. قد شما کوتاهتر می شود زیرا ستون فقراتتان کوتاهتر شده است .
حدود دو سوم از شکستگی استخوان هرگز تشخیص داده نمی شوند زیرا بیماران و
خانواده ها گمان می کنند که درد پشت تنها نشانه ی کهولت سن و ارتروز است
.در حقیقت بسیاری از مردم از مراجعه به پزشک خودداری می کنند زیرا نمی
دانند واقعا چه اتفاقی افتاده است .
مردم درد دارند اما نمی دانند که دردشان درواقع شکستگی ستون فقرات است.و
اگر پوکی استخوانشان درمان نشود می تواند منجر به شکستگی های بعدی و
احتمالا شدید تر و سخت تر ستون فقرات گردد. درمانهای پوکی استخوان بطور
قابل توجهی خطر ابتلا به سایر شکستگی ها را کاهش می دهد اما آنرا کاملا از
بین نمی برد.
هر شکستگی ستون فقرات می تواند منجر به مشکلات ریه ای و تنفسی و حتی مرگ زودرس شود.
چه افرادی بیشتر در خطر شکستگی ستون فقرات هستند ؟
دو گروه از مردم ریسک بالاتری برای شکستگی های ستون فقرات دارند.
- افراد مبتلا به پوکی استخوان ٬ بیماری تضعیف استخوانها
- افراد مبتلا به سرطان ٬ که سرطان به استخوان هایشان نیز گسترش یافته است.
ممکن است به پوکی استخوان مبتلا باشید و از آن هیچ اطلاعی نداشته باشید
در زیر به فاکتورهای خطر افراد مبتلا به پوکی استخوان اشاره شده است:
- نژاد : زنان سفید پوست و آسیایی ریسک بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.
- سن : خطر ابتلا در زنان بالای 50 سال به سرعت افزایش می یابد و با گذشت زمان نیز بیشتر می شود.
- کم وزنی : زنان لاغرتر بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند .
- یائسگی زودرس : زنانی که زیر سن 50 سال یائسه می شوند بیشتر در معرض خطر هستند.
- سیگار کشیدن :افرادی که سیگار می کشند استخوانهای ضعیفتری نسبت به غیر سیگاری ها دارند .
- الکل : مصرف زیاد الکل می توا ند باعث ضعیف شدن استخوانها و درنهایت منجر به پوکی استخوان شود.
- بیماریهای خاص : برخی از بیماریها از قبیل ارتریت روماتوئید خطر ابتلا به پوکی استخوان را بالا می برد.
- سابقه ی خانوادگی : وراثت یکی از مهمترین فاکتورهای ابتلا به پوکی استخوان است .
زنان آسیایی و سفید پوست 20%
زنان اسپانیایی 10%
زنان سیاه پوست 5%
و برای مردان 5%
پیشگیری از پوکی استخوان
افراد در همه سنی می توانند از پوکی استخوان پیشگیری کنند .ورزش و رژیم غذایی مناسب می تواند از خطر پوکی استخوان بکاهد .
از بین رفتن استخوان در نتیجه ی پوکی استخوان هم نتیجه ی عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی است . برای پیشگیری از پوکی استخوان یا متوقف کردن روند از بین رفتن استخوان ٬ باید از همه ی عوامل پوکی استخوان آگاه باشید.
ازمایش سنجش تراکم استخوان چیست؟
سنجش تراکم استخوان بخش کوچکی از استخوان را برای اندازه گیری مقاومت استخوانها و ریسک بالقوه برای پوکی استخوان می سنجد.میزان تراکم استخوانها عموما باید توسط آزمایش تراکم استخوان از ران ٬ ستون فقرات و پاشنه ها سنجیده شود .
آزمایشی که بطور وسیعی برای سنجش تراکم استخوان استفاده می شود آزمایش DXA است که از ران و بخش تحتانی ستون فقرات انجام می شود.DXA به معنی جذب دوگانه اشعه ایکس می باشد . ارزش توده استخوانی را اصطلاحاً تراکم معدنی استخوان یا BMD می نامند.
تست DXA بدون درد است و تنها 10 دقیقه طول می کشد. جدیدترین دستگاه اسکن استخوان میتواند اندازه گیری را در عرض تنها چند دقیقه انجام دهد . مقدار اشعه ایکسی که در این آزمایش بکار می رود بسیار کم است و عوارض جانبی ندارد .بنابراین این تست را حتی می توان بدون هیچ نگرانی برای کودکان و زنان حامله نیز انجام داد .
برای اندازه گیری توده استخوان توسط اسکن استخوان، شخص باید روی یک تخت دراز بکشد. بر خلاف سایر دستگاههای اسکن، در این روش هیچگونه تونلی که بیمار به داخل آن برود وجود ندارد. زمانیکه توده استخوانی در ستون فقرات اندازه گیری میشود، برای مستقیم شدن قسمت پایینی ستون فقرات ٬یک بالشتک مربع شکل در زیر رانها قرار داده میشود سپس یک میله نازک فلزی بر روی محلی که قرار است اندازه گیری شود بالا و پایین می رود و نیازی به درآوردن لباسها نیست، با اینحال لباسهایی که دارای اشیاء یا دکمه های فلزی هستند باید قبل از انجام اسکن درآورده شوند. همچنین هیچ تزریقی نیز در این آزمایش انجام نمی گیرد.
فرد اغلب از پوکی استخوان خود اطلاعی ندارد. اما این بیماری گاهی اوقات علائمی نیز دارد از قبیل :
- کمردرد
- کوتاهی تدریجی قد و خمیدگی پشت
- شکستگی های ستون فقرات ٬ مچ دست یا لگن
ایا می توان پوکی استخوان را شکست داد؟
برای بسیاری از مردم شنیدن اینکه مبتلا به پوکی استخوان هستند تکان دهنده است .برخی این خبر را هنگام شکستن لگن در بیمارستان می شنوند. برخی نیز پس از تست سنجش تراکم استخوان . پوکی استخوان در زنان پس از سن یائسگی یا افرادی که دارای ساختار اسکلتی ضعیفی هستند شایع تر است . اما دیگران نیز می توانند به آن دچار شوند . از بین بردن این خطر بسیار سخت است .تقریبا نیمی از زنان و یک چهارم از مردان بالای 50 سال پوکی استخوان خواهند داشت .
معمولا اولین سوالی که مطرح می شود اینست که آیا می توان بر پوکی استخوان غلبه کرد؟
حقیقتا خیر٬ اما میتوان از آن پیشگیری کرد و یا آنرا تحت کنترل درآورد. در واقع ما در مورد غلبه ی کامل بر پوکی استخوان صحبت نمی کنیم . هدف واقعی پیشگیری از وقوع شکستگی های ناگهانی است .
می توان عواقب ناشی از پوکی استخوان را با تمهیدات مناسب کاهش داد . انجام اینکار عموما با داشتن فعالیت مناسب٬ دریافت کلسیم و ویتامین D کافی ٬ و مصرف داروهای ضد پوکی استخوان میسر است.
سوالاتی که در مورد پوکی استخوان باید از پزشک خود بپرسید :
1- آیا راهی وجود دارد که از پیشروی پوکی استخوان پیشگیری کرد؟
2- آیا داروها برای سایر بیماریهایی که منجر به تضعیف استخوان می شود نیز مفید است؟
3- چگونه می توانم از شکستگی های ناخواسته جلوگیری کنم؟
4- هر چند وقت یکبار باید تست سنجش تراکم استخوان انجام دهم؟
5- روزانه چه میزان کلسیم و ویتامین D برای بدن لازم است و چگونه می توان این مواد را تامین کرد؟
6- برای مقاوم ساختن استخوانها چقدر باید ورزش کرد و چه ورزش هایی پیشنهاد می شود؟
7- آیا درمان با هورمونهای جایگزین برای پیشگیری از پوکی استخوان مشکلی ایجاد نمی کند؟
8- چه داروهایی برای مقابله با پوکی استخوان وجود دارد؟
9- چه تغییرات دیگری در روند زندگی ام برای پیشگیری از پوکی استخوان می توانم انجام دهم؟
10- T-score به چه معناست؟ (T-score نتیجه ی تست سنجش تراکم استخوان است)