رادیوگرافی دندان چیست و نحوه انجام چگونه است؟
یکی از روش‌های سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری‌ها و آسیب‌های دیگر، استفاده از دستگاه‌ها و دوربین‌های رادیوگرافی است. دستگاه‌های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و به‌طورکلی رادیوگرافی‌ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می‌شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.
رادیوگرافی داخل دهانی
رادیوگرافی‌های داخل دهانی رایج‌ترین نوع هستند و سطح بالایی از جزئیات را نمایش می‌دهند. کاربردها:
- تشخیص پوسیدگی
- مشاهده ریشه دندان
- بررسی سلامت قسمت استخوانی اطراف دندان
- مشاهده وضعیت دندان در حال رشد
انواع رادیوگرافی‌های داخل دهانی
1- رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing) نشان‌دهنده سمت راست دندان
این رادیوگرافی، کرون دندان‌های عقب را نشان می‌دهد. دندان‌پزشک‌ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ می‌گیرند. رادیوگرافی دندان‌های مولر (دندان‌های عقب) و دندان‌های دوپایه (دندان‌هایی که در مقابل مولرها قرار دارند) در بالا و پائین و درواقع جزئیات دندان‌های بالا و پائین یک سمت دندان را نشان می‌دهد. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می‌گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می‌دارد. این رادیوگرافی‌ها به دندان‌پزشکان کمک می‌کنند که پوسیدگی بین دندان‌های عقب و تغییر ضخامت استخوان‌ها به علت بیماری‌های لثه را تشخیص دهند. رادیوگرافی بایت وینگ می‌تواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم‌های دیگر به‌عنوان‌مثال بریج ها کمک کند. همچنین می‌تواند هرگونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.
2-رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical) نشان‌دهنده سمت چپ دندان
این رادیوگرافی دندانی تنها یک یا دو دندان را در یک‌زمان نشان می‌دهد. رادیوگرافی پری اپیکال شبیه به رادیوگرافی بایت وینگ است، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمتی پایه‌ای که به فک متصل می‌شود را نشان می‌دهد. بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی که درگذشته داشته‌اید دندان‌پزشک ممکن است برای فرد یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا FMX تجویز کند. این روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان است. این رادیوگرافی تغییرات غیرطبیعی در ریشه‌ها و استخوان محیطی آن‌ها را نشان می‌دهد.
۳- رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal) نشان‌دهنده سطح اکلوزال دندان‌ها
این رادیوگرافی از رادیوگرافی‌های معمول دیگر بزرگ‌تر است و رشد و جایگاه دندان‌های کودکان را نشان می‌دهد. هر رادیوگرافی تقریباً تمام فک بالا و یا پائین را نشان می‌دهد.
4-سی‌تی‌اسکن استاندارد (CT)
این نوع رادیوگرافی معمولاً باید در مرکز رادیولوژی و یا بیمارستان انجام شود. فرد در حالت خوابیده قرار می‌گیرد و دستگاه، لایه های مسطح تصویر را با چند گردش در اطراف سر بیمار ثبت می‌نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه در این روش بسیار بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است. سی تی اسکن استاندارد ممکن است به‌منظور بررسی اندازه و جایگاه قرارگیری ایمپلنت‌ها مورداستفاده قرار گیرد. این روش به جراح کمک می‌کند تا از پیچیدگی‌های محتمل قبل و بعد از عمل جراحی جلوگیری کند.
۵- رادیوگرافی توموگرافی (Tomography)
توموگرافی یک لایه و یا برش خاص از دهان را نشان می‌دهد و باقی لایه‌ها را تار می‌کند. این رادیوگرافی برای بررسی قسمت‌هایی است که به‌سختی قابل‌مشاهده هستند و یا توسط قسمت‌های دیگر بسته‌شده‌اند.
۶- سیالوگرافی (Sialography)
روش دیگری که از اشعه X استفاده می‌کند، سیالوگرافی نام دارد. در این روش از نوعی رنگ استفاده می‌شود که درون غدد بزاقی تزریق می‌شوند تا در نوار رادیوگرافی دیده شوند (غدد بزاقی بافت‌های نرمی هستند که توسط اشعه X دیده نمی‌شوند). دندان‌پزشک می‌تواند از این روش برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد، یا سندرم شوگرن (اختلالی همراه با علائم ازجمله خشکی دهان و چشم؛ این اختلال می‌تواند نقش مهمی در پوسیدگی دندان بازی کند) استفاده کند.
7-رادیوگرافی دیجیتالی (Digital radiography)
رادیوگرافی‌های دیجیتالی یکی از جدیدترین متدهای اشعه X هستند. در این روش به‌جای گرفتن نوار در یک اتاق تاریک، نوار استاندارد اشعه X با یک صفحه الکترونیکی صاف و یا سنسور جایگزین می‌شود. تصاویر دوبعدی، بلافاصله و بدون نیاز به صبر کردن وارد کامپیوتر می‌شود تا بتوان آن‌ها را بر روی صفحه دید، ذخیره کرد و یا چاپ نمود. تصویر گرفته‌شده از دندان را می‌توان چند برابر اندازه واقعی بزرگنمایی کرد که به دندان‌پزشک کمک می‌کند تا کوچک‌ترین تغییرات را که ممکن است حتی در معاینه حضوری هم مشاهده نشوند، بررسی کند و حتی در صورت لزوم، برای پزشک دیگری فرستاده شوند.
رادیوگرافی‌های دیجیتالی که در زمان‌های مختلف گرفته شدند را می‌توان با روشی که تفاوت بین عکس‌ها را برجسته می‌کند، مقایسه کرد. به همین دلیل کوچک‌ترین تغییرات که با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نیستند، مشاهده خواهند شد. در صورت استفاده درست از این روش، میزان اشعه نسبت بهروش‌های معمول تقریباً نصف خواهد بود.
8- MRI - Magnetic Resonance Imaging
این متد، روشی است که در آن تصاویر سه‌بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته می‌شود. این روش بهترین راه بررسی بافت‌های نرم است. بااینکه در معرض قرار گرفتن اشعه در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، بااین‌حال هیچ‌کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت تابش اشعه، قرار بگیرد. باید از پیش‌بند محافظ سربی و حلقه‌های تیروئید، به‌خصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.
رادیوگرافی خارج دهانی
همان‌طور که از نامش نیز پیداست عکسبرداری از ناحیه بیرونی دهان انجام می‌شود. در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار بر قسمت بیرونی دهان قرار می‌گیرد. در این نوع رادیولوژی دندان علاوه بر اینکه عکسبرداری از دندان‌ها انجام می‌شود،اطلاعات بسیار خوبی از فک و همچنین جمجمه را در اختیار پزشک معالج قرار می‌دهد. البته مورداستفاده رادیوگرافی خارج دهانی بیشتر به‌منظور عکسبرداری از فک و جمجمه است و کاربردی در تشخیص بیماری قسمت‌های داخلی دهان ندارد.
ازجمله کاربردهای رادیوگرافی خارج دهانی می‌توان به بررسی رشد و پیشرفت دندان‌ها و همچنین بیماری‌های دندان و دهانی، بررسی دندان‌های تحت‌فشار، بررسی رابطه بین دندان‌ها و فک، بررسی استخوان‌های تمام صورت و همچنین تشخیص بیماری‌های احتمالی استخوان‌های صورت اشاره نمود. البته این نکته نیز برای دندان‌پزشکان حائز اهمیت است که در این نوع رادیولوژی دندان جزئیات بسیار کمتری به تصویر کشیده می‌شود و برای تشخیص مشکلات هر دندان به‌صورت مجزا مناسب نیست.
رادیوگرافی خارج دهانی انواع مختلفی دارد که می‌توان به رادیوگرافی پانورامیک، رادیوگرافی سفالومتری ، رادیوگرافی مخروطی، سی‌تی‌اسکن استاندارد، رادیوگرافی توموگرافی، سیالوگرافی، رادیوگرافی دیجیتالی و ام آر آی اشاره نمود. در رادیوگرافی OPG تمامی ناحیه دندان‌ها به تصویر کشیده می‌شود که شامل مناطق فک پایینی و بالایی می‌شود. رادیوگرافی سفالومتری از یک طرف سر گرفته می‌شود و می‌تواند مشکلات بین دندان و فک را مشخص کند.
در رادیوگرافی مخروطی، دستگاهی به‌صورت چرخشی بر دورتادور سر به حرکت درمی‌آید و می‌تواند از بافت‌های استخوانی، عصب و همچنین استخوان‌ها عکسبرداری کند. سی‌تی‌اسکن استاندارد به‌منظور بررسی جایگاه و همچنین اندازه ایمپلنت به کار می‌رود و دستگاه از اطراف سر بیمار که در حال خوابیده قرار دارد تصویر برداری می‌کند. رادیوگرافی توموگرافی از انواع رادیوگرافی خارج دهانی است که می‌تواند نواحی کور و پوشیده شده با بافت‌های دهانی دیگر را به‌صورت خطی نشان دهد. برای اینکه پزشک بتواند به مشکلات غدد بزاقی در دهان پی ببرد از روش سیالوگرافی استفاده می‌کند.
در این روش رادیوگرافی خارج دهانی ابتدا رنگ مخصوصی به دهان تزریق می‌رود و سپس دستگاه از طریق اشعه ایکس اقدام به تصویربرداری می‌کند. روش رادیوگرافی دندان به‌صورت دیجیتالی نیز به‌گونه‌ای عمل می‌کند که تصویر را به‌صورت مستقیم و بدون معطلی در همان لحظه به نمایش می‌دهد.
مزایای رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال
مزایای رادیوگرافی دیجیتال دندانپزشکی در مقایسه با اشعه ایکس دندانپزشکی سنتی و آنالوگ قدیمی شامل موارد زیر است:
- رادیوگرافی‌های دیجیتال مناطق پنهان کوچکی از پوسیدگی بین دندان‌ها یا زیر ترمیم‌های موجود، عفونت‌های استخوانی، بیماری‌های لثه «پریودنتال» ، آبسه‌ها یا کیست‌ها، ناهنجاری‌های رشدی و تومورهایی را نشان می‌دهد که به‌تنهایی با معاینه چشمی دندانپزشکی قابل‌تشخیص نیست.
- رادیوگرافی‌های دیجیتال را می‌توان فوراً در هر مانیتور کامپیوتر مشاهده کرد و برای افزایش کنتراست و جزئیات، با آپشن های تنظیمات، تغییراتی ایجاد نموده و بدون افت کیفیت به‌صورت الکترونیکی به متخصصان منتقل کرد.
- تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع مشکلات دندانپزشکی می‌تواند باعث صرفه‌جویی در وقت و پول و نیز احساس درد و ناراحتی کمتر شود.
- فناوری ذخیره‌سازی میکرو دیجیتال، امکان ذخیره‌سازی بیشتر حجم زیادی از داده‌ها را در درایوهای کوچک و صرفه‌جویی در فضا را فراهم می‌کند.
عوارض رادیوگرافی دندان
در شرایط اضطراری برای خانم‌های باردار هیچ نگرانی‌ای درباره در معرض اشعه ایکس دستگاه دیجیتال قرار گرفتن وجود ندارد. اقدامات احتیاطی مانند استفاده از «پیش‌بندهای سرب دولایه» قرار گرفتن در معرض رادیوگرافی را بسیار کاهش می‌دهد. زنانی که در حال شیردهی هستند یا سعی در بارداری دارند، نیازی به تعویق در پرتوهای ایکس ندارند.
- ۰۱/۱۱/۰۶