کاربرد رادیولوژی دندان در مهندسی پزشکی چیست

یکی از روش های تصویربرداری بافت های سخت مانند استخوان ها و دندان ها، استفاده از دستگاه رادیوگرافی می باشد.

اما این سوال پیش می آید که آیا برای رادیولوژی دندان از همان دستگاه رادیولوژی معمولی استفاده می شود؟ چه تفاوت هایی بین دستگاه رادیولوژی دندان و رادیولوژی استخوان وجود دارد؟ چرا نمیتوان از دستگاه رادیولوژی استخوان برای تصویربرداری از دندان استفاده کرد؟

از دستگاه رادیوگرافی دندان برای رادیوگرافی داخلی دهان و دندان ها استفاده می شود. اساس آن را تیوب خود یکسو کننده تشکیل می‌دهد. تیوب به نحوی نصب می شود که بیشترین قابلیت مانور را داشته باشد. اندازه نقطه کانونی تیوب کوچک است. تایمر دستگاه به طریق ساعتی یا الکترونیکی کار می کند.

دستگاه رادیوگرافی دندان دستگاهی است که تصویرهای رادیو گرافی را برای مراحل بعدی سیستم رادیوگرافی تصویر برداری می کند.

‌یونیت های رادیوگرافی دندان

یـــونــیـــت هـــای رادیـــوگـــرافـــی دنـــدان بـــرای تصویربرداری از دندان ها، آناتومی یک دندان منفـرد (یعنـی تاج ، گردن و ریشه) و مشکلات دندانی (مثل پوسیدگی) در بیماران بالغ و اطفال و نـیـز جهـت بـرنـامـه ریـزی و ارزیـابـی مـربـوط بـه ارتـــــودنـــســـــی بـــــه کــــار مــــی رونــــد. ســــه نــــوع تـصـویـربـرداری قابل انجام است : رادیوگرافی داخل دهانی ، پانورامیک و سفالومتریک.

در رادیــــوگــــرافــــی داخــــل دهــــانــــی جــهـــت تـصــویــربــرداری بــایــت وینگـر ، پـری اپیکـال و اکلوزال ، فیلم داخل دهان بیمار قرار می گیرد و تصاویر رادیوگرافی بایت وینگر ، تاج و یک سوم فـوقـانـی ریـشـه دندان های فوقانی و تحتانی را نشان می دهد . در رادیوگرافی پری اپیکال ، کل سـاخـتار دندان شامل ریشه برروی یک فیلم و آرواره هـای مـانـدیـبـولار و ماگزیلاری برروی فیلم های جداگانه ای تصویر می شود .تصاویر رادیوگرافی الکوزال ، سطح دندان های آلیمای کوچک و بزرگ را نشان می دهد .در رادیوگرافی پـانـورامـیـک ، تـصـاویـر نـاحیه ماگزیلوفاسیال با اسـتـفـاده از یـک پـرتـوگردان و یک کاست فیلم خارجی به دست می آید. سپس قوس دندانی در یک تصویر منفرد ، به صورت یک شکل بیضوی نمایش داده می شود . یونیت های پانورامیک ، برای تهیه تصاویر رادیوگرافی محلی از ساختار دندانی به کار می رود.

رادیوگرافی سفالومتری (Cephalometric Radiography)

نوعی از دستگاه های رادیوگرافی که برای تهیه تصویر جمجمه به صورت استاندارد استفاده می شود این تکنولوژی از سال ۱۹۱۳ همزمان توسط دو محقق آلمانی و آمریکایی معرفی شد. مهمترین امتیاز آن این است که تصاویر تهیه شده توسط این دستگاه در زمان‌ها و مکان های مختلف با هم قابل مقایسه هستند، موقعیت سر و فاصله آن تا منبع اشعه و فیلم همواره ثابت است. تصاویر سفالومتری می توانند به صورت جانبی ‌یا خلفی- قدامی تهیه شوند که عمده کاربرد آن ها در ارتودنسی و جراحی فک و صورت است.

رادیوگرافی سفالومتریک یا نمای جمجمه ، جهت به دست آوردن تصاویری از کل جمجه یا یک ناحیه مورد نظر به کار می رود. مطالعات سفالومتریک جهت ارزیابی رشد و تعیین پلان های درمانی ارتودنتیک یا پروتزها به کار می رود. بعضی از یونیت های پانورامیک و سفالومتریک می توانند توموگرافی متقاطع ، جهت تهیه تصاویر عرضی چند لایه از آرواره های ماگزیلاری و ماندیبولار را انجام دهند. این تکنیک که سابقاً تنها کاربرد توموگرافی ، کامپیوتری یا تومورگرافی خطی امکان پذیر بود.

سیستم های دیجیتال رادیوگرافی دندان

سیستم های دیجیتال رادیوگرافی که سیستم های دیجیتال تصویربرداری دندان هم خوانده می شوند، برای تهیه تصاویر کامپیوتری جهت رادیوگرافی داخل دهانی به عنـوان جـایگـزینـی بـرای فیلـم های اشعه X دندان پزشکی معمولی به کار می روند . تصویربرداری دیجیتالی مستقیم و پردازش تصویر امکان نمایش تصاویر متعدد ، کاهش دفعـات اکسپـوز و حـذف زمـان لازم جهـت ظهـور و ثبـوت فیلـم را فـراهـم می کند ، تصویربرداری دیجیتال می تواند برای اعمال اندودنتیک برنامه ریزی و ارزیابی انجام ایمپلنت و دیگر اعمال روی دندان که نیاز به تصاویر متعدد دارند ، به کار رود.

سیستم های دیجیتال تصویربرداری از دندان

سیستم های دیجیتال که امکان مشاهده فوری تصاویر را بدون به کاربردن فیلم فراهم می کنند از یک سنسور داخل دهانی یا صفحه تصویربرداری ، یک سیستم اشعه X ، سخت افزار و نرم افزار کامپیوتری جهت پردازش تصویر و یک چاپگر تهیه کننده نسخه چاپی‌، تشکیل شده است . در سیستم هایی که از یک سنسور داخل دهانی استفاده می کنند (Charged coupled device) (CCD) ، در هنگام تصویربرداری سنسور در داخل دهان بیمار قرار می گیرد و به صورت الکترونیک به سیستم کامپیوتر متصل می شود.

‌این سنسور اشعه های X را شناسایی کرده آن ها را مستقیماً به سیگنال های الکتریکی تبدیل می کند. سپس داده های تصویری دیجیتال جهت پردازش به سیستم کامپیوتری فـرستـاده مـی شـونـد . در دیگر نمونه ها ، سنسور در برگیرنده یک صفحه تشدیدگر rate-earth ‌است که توسط فیبر نوری به یک آرایه CCD کوپل شده است. این آرایه سیگنال آنالوگی را به واحد پردازش نمایشگر می فرستد. جایی که این سیگنال پیکسل به پیکسل به یک تصویر تبدیل می شود سنسور داخل دهانی درون مواد مقاومی قرار داده شده است تا لوازم الکتریکی CCD در مقابل رطوبت محافظت شوند. جهت کنترل بهداشت و جلوگیری از عفونت در هنگام انجام بررسی ها،‌ پوشش های پلی اتیلن یک بار مصرف تعبیه شده اند. ‌نوع دیگری از سیستم دیجیتال تصویربرداری دندان ، به جای سـنـســور داخــل دهــانــی، از صـفـحــات تـصــویــربــرداری اسـتفـاده مـی کنـد . صفحـات تصویربرداری نازک و بدون سیم‌، همانند فیلم های داخل دهانی معمولی ، در دهان بیمار ثابت می شوند و همان منطقه تشخیصی فیلم ها را تحت پوشش قرار می دهند.

پس از اینکه اکسپوز انجام گرفت ، صفحه تصویربرداری در یک اسکنر لیزری قرار می‌گیرد که تصویر را جهت اعمال تغییرات بر صفحه کامپیوتری ، دیجیتال می کنند. صفحات تصویربرداری به طور مکرر قابل استفاده هستند و گیره های پلاستیکی یک بار مصرفی که در هنگام رادیوگرافی صفحات را می پوشانند جهت جلوگیری از انتقال آلودگی میان بیماران به کاربرده می شوند. سیستم تصویربرداری دیجیتال می تواند همراه با یونیت رادیوگرافی داخل دهانی معمولی به کار رود.

یک کامپیوتر شخصی سازگار با نرم افزار مناسب ، جهت اعمال تغییرات بر روی تـصـاویـر بـه کـار مـی رود. جلوه های پردازش تصویر شامل زوم ، گرداندن تصویر، واضح‌سازی لبه ها، رنگ با کیفیت بالا ، نماسازی چند تصویری ، تطابقات روشنایی و کنتراست و اندازه گیری فواصل و زوایا است. همچنین بعضی سیستم ها امکان مدیریت مجموعه داده ها را فراهم می کنند. تصاویر، قابل ذخیره سازی و بازیافت در قالب فایل استاندارد بوده و یک نسخه چاپی از آن می تواند به وسیله یک چاپگر ویدیویی تهیه شود.

‌رادیوگرافی تک دندان/پری اپیکال Radiography Periapical/Dental

نوعی از دستگاه های رادیوگرافی که قادر است تصاویر دقیقی از یک یا چند دندان محدود تهیه کند به گونه ای که وضعیت کامل دندان و بافت های اطراف آن را نشان دهد. علت نامگذاری آن به عنوان پری اپیکال این است که وجود ضایعه در اطراف آپکس یا نــوک ریـشــه را بــه خــوبــی نـشـان مـی دهـد ولـی از ایـن تـکـنـیـک در بـررسـی لـبـه هـای Crest استخوانی اطراف دندان و همچنین پوسیدگی های بین دندانی نیز استفاده می شود البته در مورد اخیر (بررسی پوسیدگی) روش کار بایت وینگ Bite Wing است. علاوه بر آن با کاربرد فیلم های بزرگتر می توان تصاویر اکلوزال هر یک از فکین را نیز تهیه نمود. از نظر محل اسقرار، دستگاه های پری اپیکال می تواند سقفی، دیواری، زمینی و یا قابل جــابــه جــایــی (پــایـه هـای چـرخـدار) بـاشنـد و از نظـر تکنـولـوژی مـی تـواننـد تصـاویـر رادیوگرافیک معمولی (روی فیلم) یا دیجیتال تهیه کنند.

رادیوگرافی پانورامیک/پانورکس Radiography Panorex

نوعی از دستگاه های رادیوگرافی که سر بیمار در آن ثابت می شود و قسمت شوت اشـعـه از یـک طـرف صـورت تـا سـمـت دیـگر چرخیده و تصویر کامل پانورامیکی از دندان‌‌ها، فکین و مفاصل گیجگاهی فکی تهیه می کند.

میزان اشعه وارده به بیمار در این تکنیک بسیار کمتـر از رادیـوگـرافی پری اپیکال کامل دندانی است. (در نمونه های جدید کل اشعه تقریباً برابر بــا مـیــزان اشـعـه دو پـری اپیکـال) دارای انـواع معمولی و دیجیتال است. گسترش تکنولوژی دیجیتال در پیشرفت مداوم این دستگاه و تکنیک و کـیـفـیـت آن تـحـول زیـادی ایجاد کرده است. برخی از دستگاه های پانورامیک اساسا دیجیتال هستند و برخی از آن ها معمولی بوده و می توانند با اتصال دستگاه های تکمیلی دیجیتال نیز عمل کنند. همچنین دستگاه رادیوگرافی سفالومتری نیز می تواند به آن متصل باشد. انجمن بهداشت اشعه امریکا توصیه کرده که برای معاینات عادی دندان پزشکی فقط یک رادیوگرافی پانورامیک تهیه شود. نام دیگر این دستگاه ها ا پی جی یا ارتوپانتوگراف است.

‌دوربین های داخل دهانی‌

دوربین های کوچک دستی قابل استریل که با داشتن فیبر نوری در سر آن می توانند مانند آینه دندان پزشکی تصویری از داخل دهان بیمار را به مـانـیـتـور نـصـب شـده در مـقـابـل دنـدان پـزشـک نمایش داده یا عکس برداری کند.

دوربـیــن داخــل دهـانـی بـه دنـدانپـزشـک ایـن فرصت را می دهد که وضعیت دندان های بیمار را در مقابل صندلی دندانپزشکی مشاهده کند. آگاهی بیمار به درمان و مشاهده خدمات قبل و بـعـد از انـجـام کـاربـر روی مـانیتور، ال سی دی راهنمایی و آموزش بیمار در حین کار، گرفتن عکس های دندانپزشکی قبل و بعد از انجام کار، با بزرگنمایی بیشتر و ثبت در پرونده از مزایای این سیستم است.

عوارض رادیولوژی دندان

محققان تاکید دارند باور این که رادیولوژی در دندانپزشکی کاملا بی خطر و ایمن است، باید بیشتر مورد آزمایش و بررسی قرار بگیرد. این محققان خاطرنشان کردند که تجویز رادیولوژی فقط باید در مواقع ضروری انجام گیرد و نباید جزو چکاپ معمولی و متداول باشد.

در پژوهشی که با حضور ۳۱۳ بیمار مبتلا به سرطان انجام گرفت، دانشمندان دریافتند که احتمال ابتلا به سرطان تیروئید با افزایش تماس با تشعشعات رادیولوژی در دندانپزشکی تشدید می‌شود. به گفته محققان غده تیروئید که در گردن قرار دارد به تشعشعات یونی به ویژه در کودکان حساس است، اما خطرات احتمالی این پرتوها که در دندانپزشکی وجود دارد،‌ اغلب نادیده گرفته می‌شود.